گفتگو با کارگردان و نویسنده نمایش «عاشقستان» | عاشقانه‌ای آرام در یک جغرافیای معنوی

شکیبا افخمی‌راد | شهرآرانیوز؛ تماشاخانه استاد نوری حوزه هنری خراسان‌رضوی این‌شب‌ها میزبان اجرا‌های نمایش «عاشقستان» به‌نویسندگی کیوان صباغ است؛ اثری که پیش از این در دهه‌هشتاد روی صحنه رفته و توانسته بود با راهیابی به جشنواره‌های مختلف و کسب جوایز متعدد به یکی از آثار موفق مشهد و کشور تبدیل شود. حالا بعد از گذشت نزدیک به بیست سال، کیوان صباغ با همراهی مرتضی ملتجی دوباره این نمایش را روی صحنه برده است.

این دو که به‌صورت مشترک کارگردانی «عاشقستان» را در دوره جدید اجراهایش برعهده دارند، از گروه بازیگران متفاوتی نسبت به اجرا‌های دهه‌هشتاد بهره گرفته‌اند که از میان آنها می‌توان به علیرضا ضیاچمنی، حامد یزدی، رضا عرفانی، سعید نظریان و حانیه اسماعیل‌زاده اشاره کرد. صباغ و ملتجی در گفتگو با ما توضیحات بیشتری درباره «عاشقستان» و تفاوت‌هایی که با اجرا‌های دهه‌هشتاد پیدا کرده است، ارائه کرده‌اند که در ادامه پیش‌روی شماست.

ویرایش کامل نمایشنامه

نمایشنامه «عاشقستان» در دهه هشتاد به دلیل جوایز متعددی که از جشنواره‌های مختلف کسب کرد، فرصت اجرای عمومی در تهران را به دست آورد، ولی در مشهد نتوانست بیشتر از چهارپنج شب در سالن شهید هاشمی نژاد روی صحنه برود. از آن زمان به بعد هم نمایشنامه «عاشقستان» توسط کارگردانان مختلف در بسیاری از شهر‌های کشور مانند تهران، رشت، شیراز، اصفهان و یزد اجرا شد، ولی در مشهد دیگر فرصتی فراهم نشد تا اینکه مرتضی ملتجی و کیوان صباغ چندماه پیش تصمیم گرفتند «عاشقستان» را با حمایت محمدعلی چمی گو برای اجرای عموم آماده کنند.   

صباغ برای اجرا‌های جدید، نمایشنامه را ویرایش و به روز کرده و همچنین شخصیت‌های جدیدی را نیز در کار گنجانده است. البته همچنان داستان اصلی همانی است که در دهه هشتاد پیش روی مخاطبان قرار گرفت؛ یعنی تماشاگر شاهد اثری عاشقانه درباره مردی است که همسرش را در واقعه بمب گذاری حرم رضوی از دست می‌دهد و از آن زمان خادم حرم می‌شود. درواقع نویسنده در کنار این داستان اصلی، خرده پی رنگ‌ها و داستانک‌هایی را اضافه کرده تا اجرا‌های نمایش را نسبت به گذشته متفاوت و به روز کند.   

صباغ که استقبال فوق العاده از «عاشقستان» در دهه هشتاد را دلیلش برای دوباره روی صحنه بردن نمایش بیان می‌کند، درباره به روزکردن نمایشنامه نیز توضیح می‌دهد: اتفاق‌هایی که در نمایش می‌افتد، مربوط به سال ۱۳۸۲ است که فلاش بک‌هایی هم به سال ۱۳۷۳ دارد. یعنی ما زمان اتفاقات و داستان اصلی را تغییر نداده ایم. تمرکز ما بیشتر بر تغییر شکل اجرا و خرده پی رنگ‌ها بوده است. برای مثال، آن زمان ۵ بازیگر داشتیم، الان ۱۰ بازیگر داریم. همچنین الان گروه کر را به کار اضافه کرده ایم و به صورت دوسویه نمایش را اجرا می‌کنیم، درحالی که در گذشته نمایش تک سویه اجرا می‌شد.   

به گفته او تنها چیزی که در نمایش نسبت به گذشته تغییر نکرده، طراحی لباس است و دکور، شیوه اجرا، میزانسن‌ها و... همه تغییر کرده اند.   
صباغ در دهه هشتاد یکی از بازیگران نمایش «عاشقستان» هم بوده است، ولی در این دوره به علت سخت ترشدن شیوه اجرایی نمایش ترجیح داده است روی کارگردانی تمرکز کند و با همراهی مرتضی ملتجی کار را پیش ببرد.   

او درباره دیگر تغییرات در گروه بازیگران نمایش نیز می‌گوید: علاوه بر اینکه خودم در نمایش حضور ندارم، دیگر بازیگران نمایش هم تغییر کرده اند، چون فراهم کردن شرایط همکاری با آن گروه سخت و نشدنی بود. برای مثال، محبوبه سلطانی این روز‌ها دائم درحال رفت وآمد به تهران است، ازاین رو نمی‌توانست به عنوان بازیگر ما را همراهی کند و فقط طراحی لباس را برعهده گرفت. از دیگر بازیگران هم سروش طاهری الان ایران نیست و امیر بشیری هم در تهران مشغول به کار است.

استاد حسین طاهری هم که سنش زیاد شده است و ما فکر کردیم شاید برایش حضور در تمرین‌ها سخت باشد، ازاین رو سراغ آقای علیرضا ضیاچمنی رفتیم.

اثری نوستالژیک برای اهالی تئاتر

گروه نمایش «عاشقستان» از اواخر فروردین امسال تمرین هایش را شروع کرد و سرانجام توانست از ۹ خرداد در تماشاخانه استاد نوری روی صحنه برود. این نمایش که به گفته صباغ اثری نوستالژیک و خاطره انگیز برای اهالی تئاتر مشهد به ویژه نسل میانی آن‌ها محسوب می‌شود، در روز‌ها گذشته با استقبال نسبتا خوبی روبه رو شده است، آن هم در روز‌هایی که اقبال مردم چه در تئاتر چه در سینما بیشتر به سمت آثار کمدی است. 

صباغ درباره استقبال از نمایش «عاشقستان» می‌گوید: این روز‌ها مردم به دلیل درد‌ها و گرفتاری هایشان به دنبال فضایی هستند که بتوانند ساعاتی حواسشان را از مشکلات پرت کنند. آثار کمدی هم این وظیفه را به خوبی انجام می‌دهند. ازاین رو ما می‌بینیم که نمایش‌های کمدی بیشتر مورد اقبال قرار می‌گیرند. «عاشقستان» هم، چون موسیقی و چاشنی طنز دارد و همچنین به شکل دوسویه اجرا می‌شود، برای تماشاگر جذاب است. شاید اگر کار ما هم تراژدی صرف بود یا به همان شیوه دهه هشتاد روی صحنه می‌رفت، با استقبال چندانی روبه رو نمی‌شد.   

او همچنین با اشاره به فضای متفاوت هنر در دهه هشتاد، بیان می‌کند: در آن زمان برای مثال از بیست نمایشی که در مشهد اجرا می‌شد، هجده نمایش تراژدی بود. یعنی تراژدی مرسوم بود و مردم از این سبک کار‌ها بیشتر از کمدی استقبال می‌کردند؛ ولی الان اوضاع جامعه فرق کرده و رویکرد جامعه بیشتر به سمت آثار کمدی است. ازاین رو، ما هم شکل اجرای «عاشقستان» را تغییر دادیم تا بتوانیم مخاطب بیشتری جذب کنیم.   

این نویسنده درباره برنامه‌های آینده‌ای که برای نمایش «عاشقستان» در نظر دارد نیز توضیح می‌دهد: ما قصد داریم با پایان اجرا‌های مشهد برای اجرای عموم در تهران اقدام کنیم. همچنین به احتمال زیاد تله تئاتر کار را هم در مشهد ضبط خواهیم کرد.

بازگشت به عرصه کارگردانی تئاتر

همان طور که در مقدمه اشاره شد، کارگردانی «عاشقستان» در این دوره را کیوان صباغ و مرتضی ملتجی به صورت مشترک برعهده دارند. صباغ نویسنده نمایشنامه است و در دوره قبل بازیگر کار هم بوده، ولی مرتضی ملتجی در دهه هشتاد در میان عوامل حضور نداشته است. او البته در آن زمان قرار بوده یکی از نقش‌های نمایش را بازی کند، اما بعد از حضور در چند جلسه ابتدایی تمرین‌ها به دلیل تداخل نمایش با برنامه دیگری مجبور به انصراف می‌شود.

متلجی می‌گوید: حسرت حضور در نمایش «عاشقستان» همیشه با من همراه بود تا اینکه چندماه پیش، زمانی که با صباغ درباره طرحی دیگر صحبت می‌کردم، پیشنهاد داد که نمایش «عاشقستان» را دوباره کار کنیم. نمایشی که به گفته این هنرمند با وجود کسب جوایز بسیار در دهه هشتاد؛ در اجرا‌های عمومی حقش ادا نشده بود.   

ملتجی که بعد از یک دهه دوری از عرصه کارگردانی تئاتر با «عاشقستان» به صحنه بازگشته است، درباره تغییراتی که در نمایش نسبت به گذشته ایجاد شده است، می‌گوید: مخاطب امروز با مخاطب دهه هشتاد تفاوت دارد و شاید اتفاقات و فضای دهه هشتاد و حتی بمب گذاری در حرم در دهه هفتاد را به یاد نداشته باشد. ازاین رو ما باید نمایشنامه را به روزرسانی می‌کردیم.   
او نیز با اشاره خرده پی رنگ‌هایی که به نمایشنامه اضافه شده است، تأکید می‌کند که این موارد جدید به داستان اصلی خدشه‌ای وارد نمی‌کند و مکملی در مسیر پیشرفت قصه محسوب می‌شود.   

ملتجی مخاطب امروز را سخت پسند می‌داند و بیان می‌کند: نسل جدید، ذهنی پرسشگر دارد، ازاین رو نمی‌شود باور و تفکری را به آن‌ها تلقین کرد و باید همه چیز با دلیل و منطق برای آن‌ها مطرح شود. همین موضوع نیز کار هنرمند را سخت می‌کند، به ویژه برای ما که داستانی عاشقانه را در حرم رضوی می‌خواستیم روایت کنیم.   

این کارگردان در ادامه صحبت هایش درباره تغییراتی که بنا به نوع سلیقه مخاطب امروزی در نمایشنامه و شیوه اجرا ایجاد شده است، می‌گوید: در قدیم این نمایش به صورت یک سویه اجرا می‌شد، اما ما باتوجه به فضای سالن استاد نوری شیوه دوسویه را انتخاب کردیم. براین اساس طراحی نمایش به گونه‌ای صورت گرفته است که زاویه نگاه بازیگران رو به یکدیگر نباشد و تماشاگر این موضوع را بعد از چند دقیقه کشف می‌کند که برایش بسیار جذاب است. ما همچنین موسیقی را تغییر دادیم و از موسیقی‌های نوستالژیک در کار استفاده کردیم که گروه‌های سنی مختلف با آن ارتباط برقرار می‌کنند.   

او ادامه می‌دهد: تغییر دیگری که در نمایش ایجاد شده، استفاده از قومیت‌های مختلف است و مخاطب در نمایش افرادی را‌ می‌بیند که از مناطق مختلف، قصه‌ای را به مشهد می‌آورند.

ضربه خوردن از تعطیلی‌ها

ملتجی باور دارد که مخاطبان «عاشقستان» زمانی که سالن را ترک می‌کنند، از تماشای آن رضایت کامل دارند. او همچنین بیان می‌کند: نمایش ما اثری عاشقانه است که داستانش در جغرافیای حرم رضوی اتفاق می‌افتد، یعنی مخاطب این نمایش با اثری روبه رو می‌شود که با فضای کار‌های قبلی کیوان صباغ مانند «ملودی‌های عامیانه» و «بی خردان» تفاوت دارد. شاید این تناقض کمی مخاطب را اذیت کند، ولی این گونه نیست که ناراضی از سالن بیرون برود. بازخورد‌های خیلی خوبی هم در این مدت گرفته ایم.   

ملتجی همچنین با اشاره به تعطیلی‌هایی که در مدت نمایش «عاشقستان» و دیگر آثار درحال اجرا با آن روبه رو شده اند، می‌گوید: وقتی نمایش‌ها چند روز تعطیل می‌شوند، زنجیره ارتباط مخاطبانی که تبلیغ کلامی انجام می‌دهند با نمایش‌ها قطع می‌شود و گروه‌ها باید دوباره از اول تلاش کنند تا مخاطب جذب کنند. البته ما تابع قوانین هستیم و به تعطیلی‌ها احترام می‌گذاریم؛ فقط می‌خواستم بگویم این موارد هم در این مدت بر تعداد مخاطبان ما تأثیر گذاشته است.   
به گفته این هنرمند، اگر استقبال مخاطبان از نمایش «عاشقستان» ادامه داشته باشد، اجرا‌های این نمایش تا اول محرم ادامه خواهد داشت.

در ادامه حتما بخوانید آغاز اجرای نمایش «یک‌جور دیگه یعنی همین» در تماشاخانه شمایل مشهد (۲۲ خرداد ۱۴۰۳)